Wat

Herstelgericht, met presentie en kwartiermaken, de gastvrijheid van de buurt voor mensen in kwetsbaarheid verhogen.

Waar

Sleidinge, deelgemeente van Evergem.

Wie

’t Kwartiertje is een plein in de wijk rond het station van Sleidinge. Het werd helemaal ingericht vanuit het Psychiatrisch Centrum Gent-Sleidinge dat vlak naast het plein gelegen is. Dit gebeurde met participatie en in co-creatie met de buurt, de burgemeester van Evergem en andere lokale stakeholders.

Inhoud

Waarom dit initiatief?

• Vrijdagavond 25 juni 2004. Op het moment dat alles in gereedheid is gebracht voor de derde editie van het jaarlijkse buurtfeest, gebeurt een drama. Peter, hulpverlener en medewerker van het Psychiatrisch Centrum Gent-Sleidinge wordt thuis opgebeld door een collega, met de melding dat een ex-patiënt in de frituur op het plein twee buurtbewoners heeft doodgeschoten. De slachtoffers zijn Nadine en haar zoon Jürgen. Al snel wou Peter de beladenheid van trauma, verlies, gemis en rouwverwerking in de buurt een plek geven. Zoals gebeurt op de troostplekken van Ferm. Omdat troost zorgt voor verbondenheid, hoop en vertrouwen, ook in de toekomst. Daar had de buurt na de traumatische gebeurtenis in 2004 gigantisch nood aan. Maar ook de mensen die zorg en ondersteuning krijgen in het Psychiatrisch Centrum ervoeren de nood en de wens om na deze traumatische gebeurtenis er nog te mogen zijn.

Aanpak/ proces

• Verlies en rouw omzetten in hoop. De frituur raakte langzaam in verval en dit verval deed de mensen die er stierven oneer aan. Door het verval was het voor familie van de slachtoffers en ook voor omwonenden pijnlijk om daar voorbij te komen. Sommige bewoners zeiden: wij willen ons leven opnieuw opnemen, opnieuw blijdschap ervaren, opnieuw gelukkig worden, als aandenken aan wat hier op het plein is gebeurd. Eerste stap in de verwerking was het afbreken van de frituur, die daar 12 jaar heeft gestaan. Familieleden en buren weenden. Tegelijk ontstond de strijd hoe de plek er daarna moest uitzien. Doorheen rouw en verwerking ontstond het recht om de plek als plaats van vrede en hoop te schetsen.
• Participatief werken. Het uitbouwen van de mentale publieke ruimte gebeurde in regie van de lokale overheid en in samenwerking met de omwonenden. De buurtbewoners tekenden de plek uit, ondersteund door één van de buurtbewoners die architect is. Ze bouwden er samen een kiosk. Iedereen die wilde, mocht er zijn, ook al werkten ze niet mee. Maar dan brachten ze wel koffie en taart mee voor de werkers. Ook toeschouwers leverden op die manier hun bijdrage. Dit illustreert het belang van het differentiëren van taken zodat iedereen met zijn talenten meedoet en ertoe doet. Participatief werken zorgt ervoor dat het lokale beleid zicht krijgt op de mentale ruimte, maar ook dat bewoners door hun ervaringen te delen kunnen ontdekken hoe ze de ruimte samen beleven of net verschillend. De lokale overheid zelf heeft een belangrijke rol bij het inrichten van de publieke ruimte. Een fysieke ruimte kan mentaal anders worden door het delen van ervaringen: sterker in gemeenschap, maar soms ook meer verschillend.
• Beleidsadvisering vanuit de straat. Een kwartiermaker spreekt lokale en andere politici aan over tekortkomingen in het systeem wat betreft de bejegening van mensen met psychische kwetsbaarheid.
• Ontmoeten en verbinden. Het buurtplein fungeert als ontmoetingsplaats voor patiënten van het Psychiatrisch Centrum en buurtbewoners. Ze hebben het samen opgebouwd. Een buurtbewoner onderhoudt het omdat hij op deze manier respect wil tonen voor het participatieve werk bij de opbouw. De petanquebaan kan ook gebruikt worden voor recepties, kleine optredens… Het boekenruilkastje op het plein zorgt ervoor dat via andere boekenruilkastjes in Evergem een band gehouden wordt met de gemeente. Tijdens de coronacrisis impliceerde de lockdown dat mensen niet meer konden samenkomen. Dan werd de zonnebloem het symbool voor de plek. In de zomer bloeien daar heel veel zonnebloemen, op een muur van een huis is er ook één geschilderd. Het pleintje werd naar de buurtbewoners toegebracht met zonnebloempitjes die de mensen in hun tuin konden planten en zien groeien. Daar namen ze dan een foto van en plaatsten die op sociale media. Of hoe je met een symbool verbinding bij mensen brengt en daar dan ook iets voor terugkrijgt.
• De levensverhalen van de mensen verknopen met het verhaal van de plek. Door aan te bellen bij de mensen, nieuwe inwoners te betrekken bij de geschiedenis van de plek en samen te kijken naar de publieke ruimte, komen sterke verbindingen tussen mensen tot stand.
• Ervoor zorgen dat mensen in kwetsbaarheid er ook mogen zijn. Patiënten van het Psychiatrisch Centrum spelen samen met buurtbewoners petanque. Het verdriet dat ze in de buurt teweeg brachten, wordt meegenomen en is symbolisch voor het herstel. Het leven is er nooit meer als voorheen, maar kwetsuren worden wel geïntegreerd in een nieuw toekomstbeeld.

Acties

• Mensen aanspreken in hun mens-zijn en activeren tijdens concrete activiteiten. Plaatselijke sportorganisaties geven demonstraties tafeltennis, schaken, touwspringen. Er is een rommelmarkt. De fanfare komt voorbij en voor de kinderen zijn er een springkasteel, ponyrijden, koken voor kinderen. Vrijwilligers van het Rode Kruis organiseren volksspelen. Den Dries, een voorziening voor mensen met een beperking, is er met de kunstbus, waarin kunstwerken van mensen met een verstandelijke beperking worden tentoongesteld. Patiënten, buurtbewoners en personeelsleden verzorgen gezamenlijk optredens, werken samen aan de voorbereidingen, staan samen achter de bar, zijn samen ober, genieten samen van het feest, doen samen de afwas en ruimen na het feest samen op. De dag wordt afgesloten met een reuzebarbecue. Bij dergelijke activiteiten wordt vaak ook de pers uitgenodigd, om wat daar gebeurt grootschaliger kenbaar te maken en dus ook op grotere schaal aan meer realistische beeldvorming te doen. Patiënten snappen dat ook zij weer plezier mogen maken. Ze snappen de verhoudingen in het leven van de mensen en wat belangrijk is voor hen.
• Zorgmeldpunt. ‘Het zorgmeldpunt is te zien als een voorbeeld van een infrastructuur die burgers helpt met strijdigheid te leven. Ze geeft erkenning aan het anders zijn van de patiënt als burger én aan de positie van medeburgers.’ (Doortje Kal, Kwartiermaken, p.168) De meldingen gaan van ongeruste burgers die iemand wat doelloos zien rondzwerven tot één keer zwaar vandalisme. De plaatselijke winkelier klaagt soms over alcoholmisbruik in de buurt van de winkel en diefstal. Het aantal meldingen blijft stabiel, zo’n twee per maand. Er is een afspraak met de politie om bij ernstige feiten aan melders door te geven om de politie in te schakelen. Het is immers niet de bedoeling om met het meldpunt aan politiewerk te doen, maar wel om buurtbewoners nabij te zijn wanneer zij de patiënten nabij zijn, zowel bij positieve als bij negatieve ervaringen. Het meldpunt is er voor hen die niet goed weten wat ze met een bepaald gedrag van een patiënt aan moeten. Dan zorgt het meldpunt ervoor dat het soms voor anderen vreemd gedrag wat begrijpelijker wordt en vooroordelen en stigma’s worden weggewerkt.
• Overlegplatform. Parallel aan het meldpunt vindt een driemaandelijkse bijeenkomst van personeelsleden van de instelling en buurtbewoners plaats. Het is een kerngroep van een vijftiental vrijwilligers, vertegenwoordigd door mensen die in de buurt van de instelling wonen, verenigingen uit de buurt en personeelsleden van de instelling, maar ook de gemeentelijke politici en de wijkagent. De doelstelling voor de buurtbewoners is het vermijden van overlast door patiënten, het oplossen van eventuele problemen of het voorkomen ervan en ook het informeren over de werking naar de buurtbewoners toe. Voor patiënten en personeel van het psychiatrisch centrum is de doelstelling: de-stigmatiseren van de patiënten, waardoor re-integratie in de maatschappij wordt vergemakkelijkt. Tegelijk worden tijdens de bijeenkomsten mensen uit de buurt aangespoord om actief mee te werken aan de verschillende buurtprojecten.
• Veelvuldige contacten met buurtbewoners geven inzicht in hun denkpatronen en zorgen ervoor dat de kwartiermaker gerichter kan sensibiliseren en informeren.

Bereik en impact

De gastvrijheid van de buurt voor mensen in kwetsbaarheid neemt toe. Alle buurtbewoners verbinden zich met elkaar. Het empathisch en het conflict-oplossend vermogen van de buurt nemen toe.

Timing

Gestart in 2015.

Leerpunten

• Organiseer als zorgpartner in buurtgerichte zorg niet alles zelf. Ondersteun en faciliteer wanneer mensen zelf het eigenaarschap en de verantwoordelijkheid opnemen.
• Plekken kunnen ook herstelplaatsen zijn.
• Geef trauma’s, verlies en rouw een plek, want anders etteren die.
• Zorg ervoor dat de plek de plek van de buurt blijft.
• Hoe pas je een publieke ruimte als ’t Kwartiertje in de verandering van dorpen en de veranderende beleving van mensen in de buurt in? Een blijvende zoektocht.

Toekomst

De plek kleinschalig houden, continueren en inspirerend zijn voor andere plekken in Vlaanderen.

Meer weten?

Peter Dierinck, peter.dierinck@gmail.com
Publicatie: ‘Handboek kwartiermaken’ (Peter Dierinck)
Publicatie: ‘Hoop verlenen, een pleidooi voor meer vermaatschappelijking van de geestelijke gezondheidszorg’ (Peter Dierinck)