Een buurtanalyse is een belangrijke bouwsteen in de ontwikkeling van een zorgzame buurt. Het is een instrument om een volledig beeld van de buurt te krijgen én verbinding te maken. Buurtwerkers Betty D’Haenens van het project Chasse Coeur in Etterbeek, en Verdiana Palombo van het initiatief Buurtgerichte Zorg Oudsbergen in Nieuwe Kempen stonden aan de basis van hun buurtanalyse. Terwijl Betty actief is in een Brusselse transitwijk met 15.000 inwoners, gaat Verdiana aan de slag met Zorgzame Buurten in een Limburgse plattelands context met 1.700 buurtbewoners. Beiden ondersteunen via hun buurtanalyse de krachten van de bewoners en organisaties in hun buurt: “Een buurtanalyse is meer dan enkel iets op papier, het is aftoetsen met betrokkenen en nadenken over hoe je de mensen vanaf het begin meekrijgt.”

Zouden jullie jezelf en de Zorgzame Buurten waar jullie deel van uitmaken even kunnen voorstellen?

Betty D’Haenens: Ik ben Betty D’Haenens en ik heb het wijkhuis Chambéry in Etterbeek, de organisatie waarin het project “Chasse Coeur” is ingebed, meer dan 20 jaar geleden mee opgericht. Ik heb 20 jaar in het wijkhuis gewerkt, en ben in 2015 vertrokken om vanuit mijn ervaring op het terrein te gaan werken. En toen ik hoorde over het project Zorgzame Buurten dacht ik ‘dat is echt iets voor mij’.

Ons project bevindt zich in de meertalige en diverse Jachtwijk, die ik door mijn expertise heel goed ken. Het is een kwetsbare wijk waarin al heel sterk gewerkt wordt. Hoewel er een groot potentieel van organisaties en diensten aanwezig is, stellen we toch vast dat er nog heel wat mensen hun weg niet vinden in het rijke aanbod van diensten en activiteiten. Zo werken we in een context met onder meer veel alleenstaanden en mensen nooit beroep doen op diensten. Daarnaast werken we in een Brusselse gemeente met veel nieuwkomers en een grote diversiteit. Het project Zorgzame Buurten biedt ons de mogelijkheid om vragen te beantwoorden die geen enkele organisatie behandelt omwille van tijdsgebrek. Via Chasse Coeur willen we inzetten op de sociale mix en experimenteren met nieuwe vormen van solidariteit waarbij verbinding en werken vanuit de kracht van de bewoners centraal staat.

Verdiana Palombo: Ik ben Verdiana Palombo en ik werk als opbouwwerker bij SAAMO Limburg. SAAMO is een sociale organisatie die samenwerkt met mensen in kwetsbare posities. Wij stimuleren kwetsbare groepen om zelf problemen aan te pakken en geven ook signalen door aan het beleid. SAAMO is enkele jaren geleden gestart met het concept ‘zorgzame buurten’ in Limburg, wat de interesse van andere Limburgse gemeenten prikkelde. Oudsbergen was een van die gemeenten. En het moment dat ze beroep deden op onze expertise viel samen met de projectoproep van Zorgzame Buurten. Sindsdien werk ik halftijds in de gemeente voor de buurt Nieuwe Kempen.

Met het project “Buurtgerichte Zorg Oudsbergen” willen we in de eerste plaats mensen, en vooral buren, met elkaar verbinden. Want als je elkaar niet kent is het ook moeilijk om iets op poten te zetten, ook al willen mensen dat. Ten tweede merken we dat het hulp- en dienstverleningsaanbod onvoldoende gekend is, waardoor mensen met hun vragen blijven zitten. Laagdrempelige aanspreekpunten voorzien is dus zeker iets waarrond we willen werken.

IN GESPREK MET DE BUURT

Hoe zou je een buurtanalyse in je eigen woorden omschrijven?

Verdiana: Een buurtanalyse is zoals een foto nemen van je buurt. Je maakt een close-up van de buurt waarbij je met cijfers werkt en met anderen in gesprek gaat. Daardoor breng je de sterktes, uitdagingen en zwaktes van de buurt in kaart. Door in dialoog te treden geef je aan de buurtbewoners gehoor en eigenaarschap van de buurtanalyse. Dat zorgt ervoor dat je mensen mee hebt wanneer je aan je actieplan start. Een buurtanalyse is meer dan enkel iets op papier, het is aftoetsen met betrokkenen en nadenken over hoe je de mensen vanaf het begin meekrijgt.

"Wij hebben ook moeten proberen, maar uit ervaring leer je en het is belangrijk om dat toe te laten."

Betty: Ik beaam dat volledig, maar ik zou nog verder durven gaan: je buurt analyseren komt overeen met het nemen van verschillende foto’s, op meerdere momenten van de dag. Een buurtanalyse is ook nooit af, en buurten veranderen permanent. In de Brusselse context speelt sociale gentrificatie een rol bij de renovatie van wijken. Daar komt bij dat drie vierde van de Brusselaars huurt, waardoor de buurt constant nieuwkomers verwelkomt. Jaarlijks de buurt opnieuw in kaart brengen is dus cruciaal om te kunnen inspelen op die veranderingen. En dat doe je het beste door regelmatig in de buurt aanwezig te zijn en kijken wat er gebeurt. Door terug te keren naar dezelfde plekken creëer je ook vertrouwen.

Hoe hebben jullie je voorbereid op de buurtanalyse, hoe zijn jullie eraan begonnen?

Betty: Het wijkhuis Chambéry nam in het verleden al deel aan verschillende omgevingsanalyses, focusgroepgesprekken en buurtbevragingen. Daar ben ik terug ingedoken om te kijken of er ondertussen iets veranderd was. We stelden vast dat het percentage van alleenstaanden sterk is toegenomen in de wijk. Maar de directe aanleiding voor deze buurtanalyse was de getuigenis van een 90-jarige man op een centrumraad van het dienstencentrum. Hij vertelde dat hij niemand in zijn straat kende en dat graag wou veranderen. Rond deze vraag hebben we een concept uitgewerkt waarbij in verschillende straten een bank werd geplaatst om te kijken hoe de bewoners hierop reageren. Deze ervaring was enorm leerrijk en zorgde ervoor dat mensen ons spontaan aanspraken.

Verdiana: Wij zijn vertrokken vanuit de vraag ‘welke sociale professionals zijn hier actief, en waar bevinden zich de sleutelfiguren?’. Ik heb de professionals op de hoogte gebracht van ons project en hen om een persoonlijk gesprek gevraagd. De sleutelfiguren ben ik op het spoor gekomen door de gesprekken met het professioneel netwerk. Zoals Betty al zei is het belangrijk om zelf in de buurt aanwezig te zijn, daarom ben ik de mensen persoonlijk voor deze babbel gaan uitnodigen. In de buurt langsgaan is tijdrovend, maar je haalt er zoveel uit op lange termijn. Onze online publicatie ‘Minder mazen, meer net’ biedt een houvast voor mensen, gemeenten of organisaties die geen idee hebben hoe ze aan zorgzame buurten moeten beginnen. Wij hebben ook moeten proberen, maar uit ervaring leer je en het is belangrijk om dat toe te laten.

"Je hebt cijfermateriaal nodig om mee aan de slag te gaan, maar het participatieve gedeelte waarin je de cijfers aftoetst op het terrein is minstens even belangrijk."

VERTROUWEN EN VERDUURZAMING

In de verschillende publicaties rond buurtanalyse wordt er verwezen naar een kwalitatief en een kwantitatief luik: met alle betrokkenen in gesprek gaan, én de buurt cijfermatig in kaart brengen.                                         

Hoe hebben jullie beide onderdelen van de buurtanalyse aangepakt?

Verdiana: Voor het kwantitatieve onderdeel van de buurtanalyse heb ik cijfers opgezocht over verschillende thema’s om een beeld te krijgen van wie er in de buurt woont, bijvoorbeeld de leeftijd, het inkomen, en de gezinssituatie van de buurtbewoners. Omdat je daarover kan blijven opzoeken, heb ik me na een tijd beperkt tot enkele grote thema’s. Maar louter op basis van cijfers kan je geen analyse maken, want je werkt met mensen. Daarom koppel ik waar mogelijk het kwantitatieve aan het kwalitatieve. Dat helpt mij om de juiste vragen aan de juiste personen te stellen, en een goed zicht op de buurt te krijgen. Maar de kwalitatieve analyse is het belangrijkste. Wat de mensen zelf vinden kan je moeilijk in cijfers onderbrengen.

Betty: Ik denk dat daar niet zoveel aan toe te voegen is. Hoewel we de sociale kaart van Etterbeek goed kennen, sprongen er bij het overlopen van de kwantitatieve gegevens een aantal cijfers in het oog. Bijvoorbeeld de hoge graad alleenstaande moeders met kinderen. Rond dat opvallende cijfermateriaal gaan we nu onze actiedoelstellingen formuleren. Het wordt nadenken hoe we via informele activiteiten mensen naar formele dienstverlening kunnen begeleiden. Je hebt cijfermateriaal nodig om mee aan de slag te gaan, maar het participatieve gedeelte waarin je de cijfers aftoetst op het terrein is minstens even belangrijk.

Hoe is het ondertussen al gevorderd met jullie buurtanalyse, wat moet er nog gebeuren?

Verdiana: De buurtanalyse staat bij ons al lang op papier. We hebben nu een visie, en die gaan we bij de bewoners aftoetsen. Want hoe meer mensen achter de buurtanalyse staan, hoe groter het draagvlak om dingen te doen bewegen. Maar een buurtanalyse is ook een momentopname, wanneer je als buurtwerker voelt dat de buurt met andere uitdagingen en kansen kampt, moet je bijsturen.

Betty: Onze buurtanalyse is ook afgerond, en na onze acties van afgelopen maand kunnen we ook zeggen dat ze gedragen is. Elk buurtgesprek gaven we weer op een vooraf gemaakte fiche en per straat bundelden we de aanspreekpersonen, geïnteresseerde vrijwilligers en welke vragen er leven. Recent zijn we gestart met het betrekken van een aantal handelaars bij het project. De kennis die hieruit voortvloeit zullen we nadien aan de analyse toevoegen. Ten slotte willen we graag de buurtanalyse visualiseren met behulp van foto’s en verbindende verhalen. Dit materiaal zullen we gebruiken om de buurtanalyse, gekoppeld aan ons buurtactieplan, te verduidelijken bij het lokale werkveld en de gemeentelijke overheid.

Tegen welke uitdagingen liepen jullie al aan?

Betty: De verduurzaming van het project is een grote uitdaging. Daarom zetten we heel sterk in op de competenties en krachten van de bewoners, organisaties en diensten. Dat is niet altijd vanzelfsprekend. Organisaties zijn vaak overvraagd en veel kwetsbare bewoners staan ver van de formele dienstverlening. We werken namelijk ook met een overheid die overwegend Franstalig is en die de regie graag in handen heeft. Een bijkomende uitdaging is dus zeker een goede samenwerking met het gemeentebestuur en haar diensten onderhouden. Via Zorgzame Buurten krijgen we nu de mogelijkheid om verbinding te maken tussen het bestaande zorgaanbod en het in kaart te brengen van waar organisaties al op inzetten. Door die denkoefening focussen we op de meest kwetsbare doelgroepen en spelen we in op hun vragen en noden.

Verdiana: Ik vind het ook een uitdaging om het project te verzelfstandigen, en te integreren in het gemeentebestuur en het sociale werkveld. Vaak weten ze nog niet hoe ze met Zorgzame Buurten aan de slag moeten gaan en wat het inhoudt. Daar komt bij dat veel sociale organisaties zich bovenlokaal organiseren. Ze werken cliëntgericht, waardoor hen overtuigen om ook buurtgericht te werken niet vanzelfsprekend is. Daarnaast is het een uitdaging om mensen terug vertrouwen in het lokaal bestuur te doen krijgen. Zoals Betty al zei ga je sneller vooruit wanneer je vanuit de krachten van mensen werkt. Een goede vertrouwensrelatie ligt aan de basis hiervan.

DE KRACHTEN GEBUNDELD

Wat liep er vlot, of zelfs beter dan verwacht bij het analyseren van de buurt?

Betty: De bereidwilligheid van de bewoners en organisaties is iets wat me enorm heeft verbaasd. Op honderden gesprekken kregen we maar van één iemand een negatieve reactie. Al de anderen gingen in gesprek met ons. Ook wanneer ze de taal niet machtig waren, via gebaren of iemand die kwam vertalen, voerden we gesprekken. Dat was een aangename ervaring.

Verdiana: Daar sluit ik me volledig bij aan, de wil van de mensen verast me elke keer opnieuw.

Wat wouden jullie dat jullie hadden geweten voordat je aan de buurtanalyse begon?

Verdiana: Ik hou altijd in mijn achterhoofd dat het oké is dat het een langzaam proces is. Traag gaan is vaak zelfs essentieel om nadien verdere acties te ondernemen.

Betty: Ik denk dat je niet teveel moet weten, en op stap moet gaan. Ronddolen, op je gevoel afgaan en snel durven bijsturen is cruciaal. Een collega of iemand die je klankbord kan zijn is een enorme meerwaarde.

Jullie hebben heel wat nieuwe inzichten verworven, wat is nu de volgende stap?

Betty: Voor ons is het nu belangrijk om na te denken over hoe we de buurtnetwerken verder gaan uitbouwen. In oktober starten we een groot project op waarbij we twee open algemene vergaderingen gaan organiseren. Tijdens die bijeenkomsten willen we mensen met elkaar in contact brengen. Vanuit het idee van een LETS (local exchange trading system) willen we een talenten uitwisselingssysteem opstarten, waarin mensen vrijwillig hun kunnen, weten en doen met elkaar delen. Op die manier willen we een netwerk van krachten en competenties op poten zetten waarbij we buurtbewoners aan elkaar koppelen. Een soortgelijk concept heeft al in Etterbeek bestaan en werkt uitstekend naar kwetsbare groepen toe. Dit concept willen we op termijn uitbreiden naar organisaties, zodat ze elkaar simultaan ondersteunen en versterken.

Verdiana: Wij proberen nu om het ontmoeten en verbinden te linken aan hulpverlening. Zo hebben we het idee om in Nieuwe Kempen een buurtpunt te openen waar mensen laagdrempelige buurtactiviteiten kunnen organiseren en spontaan binnenwandelen. We merkten dat de buurtbewoners er voor elkaar willen zijn, maar liever geen langdurig engagement op zich nemen. Dit voorstel toetsen we nu af bij de mensen, wanneer ze het bevestigen draagt dit weer bij aan het gevoel van eigenaarschap.

Benieuwd naar hoe zorgzame buurten er in de praktijk uitzien en wat er allemaal bij komt kijken? Bekijk de online publicatie van SAAMO ‘Minder mazen, meer net”.