Wat

Het Buurtpensioen is een netwerk van buren dat samen zorgt voor elkaar en voor later.

Waar

Neder-Over-Heembeek.
Intussen zijn er ook antennes in Brussel-Noordwijk, Jette, Brussel-Centrum, Laken, Elsene, Molenbeek, Evere, Marollen.

Wie

Lokaal dienstencentrum ADO Icarus, met ondersteuning van het Kenniscentrum Wonen Welzijn Zorg Brussel. Er wordt samengewerkt met alle organisaties, verenigingen en sleutelfiguren actief in de buurt: eerstelijnsactoren, woonzorgcentra, de wijkagent, de pastoor, ouderenverenigingen, een wandelclub…  

Inhoud

Waarom dit initiatief?

Inspelen op de vergrijzing van de samenleving en de toenemende nood aan zorg. Het netwerk van mensen krimpt naarmate ze ouder worden, hun leven spitst zich meer toe op de nabije omgeving en de wijk. Maar ook daar brokkelen sociale netwerken vaak af.
Ouderen en mensen met een beperking willen – ondanks een (toenemende) zorgnood en vaak ook zorgafhankelijkheid – toch de regie over hun leven in handen blijven houden: zelf keuzes maken en beslissen over de zorg- en dienstverlening waarop ze een beroep (willen) doen.

Aanpak/ proces

• Ondersteuning van het Kenniscentrum en het lokaal dienstencentrum. Het Kenniscentrum Wonen Welzijn Zorg Brussel stond in voor de projectontwikkeling, het lokaal dienstencentrum ADO Icarus bood infrastructuur en praktische ondersteuning aan de vrijwilligers, met de centrumverantwoordelijke als ondersteuner van de vrijwilligerswerking.
• Verankering in het lokale netwerk. Van in het begin was het de bedoeling om een goed beeld te krijgen van de sociale kaart, in functie van samenwerking en een goede zorgtoeleiding wanneer nodig of wenselijk. Zo groeide een goede samenwerking met de lokale thuiszorgdienst, het OCMW, de huisarts, de twee woonzorgcentra, het expertisecentrum dementie... maar ook met de plaatselijke verenigingen, de pastoor, de wijkagent, een wandelclub…Daarom moeten er in het Buurtpensioen altijd drie rollen ingevuld zijn:
  • de algemene projectcoördinator die de uitbouw van het Buurtpensioen aanstuurt, ondersteunt en bewaakt,
  • de projectverantwoordelijke voor de uitbouw van de lokale werking,
  • één of meerdere vrijwilligers-trekkers die instaan voor de dagelijkse koppeling van vraag en aanbod.
• Burgerparticipatie. Iedereen die wil deelnemen aan het Buurtpensioen heeft medezeggenschap over de werking ervan. Ze zijn allemaal mede-eigenaar. Dat zorgt voor een groot draagvlak.
• Eerst vertrekken vanuit het capaciteitsperspectief, daarna pas vanuit de zorgvraag. In eerste instantie worden het levensverhaal, de talenten en de capaciteiten van de (potentiële) deelnemers aan het Buurtpensioen verkend en geëxploreerd. Waar krijgen ze energie van? Waar verlangen ze naar? Wat willen ze graag bereiken in hun leven? Als mensen hierin gevraagd worden en zo een sociaal gewaarde rol kunnen opnemen voor iemand anders of voor de gemeenschap waartoe ze behoren, komen ze in hun kracht, worden ze weerbaarder, wordt hun leven betekenisvoller. Daardoor kunnen ze beter om met tegenslagen, rouw en verlies, en hun zorgnood. Soms wordt die daardoor minder groot of valt die zelfs weg.
• Wederkerigheid organiseren. Eenmaal mensen deelnemen aan het Buurtpensioen, betekent dit dat ze aangegeven hebben zich te willen engageren om elkaar te steunen. Het ene moment bieden ze hulp aan iemand, het andere moment kunnen ze iets vragen aan iemand anders. Iedereen kan dus iets vragen in de wetenschap dat hij ook iets te bieden heeft. Daardoor ontstaat onderlinge verbondenheid en een dynamiek die de sociale cohesie in de wijk versterkt.
• Ook het netwerk wordt ondersteund. Het netwerk wordt altijd gemodereerd door een lokale partner zoals een dienstencentrum, een buurthuis of een voorziening. De koppeling van vraag en aanbod gebeurt door een coördinator-vrijwilliger.
• Zorg als gemeengoed. De inzet van de deelnemers wordt geregistreerd via een systeem van timebanking. De uren waarin je je inzet voor anderen, worden bijgehouden, als één vorm van waardering voor je solidariteit met anderen. Dit spaarsysteem is wat men noemt een gemeenschapsmunt waarmee je achteraf ook zelf gebruik kan maken van ondersteuning door anderen. De projectcoördinator en de vrijwilligers-trekkers waken er zorgvuldig over dat dit spaarsysteem niet misbruikt wordt uit eigenbelang. Je kan bijvoorbeeld de uren inzet die je gespaard hebt, ook schenken aan iemand anders die op dat moment meer ondersteuning nodig heeft dan jijzelf. 

Acties

• Wekelijkse permanentie, op dinsdag. Iedereen is welkom om langs te gaan bij de projectcoördinator, praktische dingen te regelen, een persoonlijk gesprek te hebben. Nieuwe deelnemers aan het Buurtpensioen kunnen zich dan ook inschrijven.
• Burenhulp. Concreet gaat het bijvoorbeeld over elkaar helpen met vervoer als iemand ergens naartoe moet. Boodschappen doen voor iemand, of samen boodschappen doen. Iemand helpen met de gsm of de pc wanneer daar iets verkeerd mee gaat. Maar ook: samen de vogelkooi kuisen, samen de hond uitlaten, samen naar de cinema of het theater. Koppeling tussen vraag en aanbod gebeurt door enkele vrijwilligers.
• Maandelijkse bijeenkomsten. Elke maand komen de mensen uit de buurt samen. Er is koffie en taart. De deelnemers aan het Buurtpensioen wisselen er hun ervaringen uit, formuleren er hun verwachtingen, bespreken wat goed gaat en wat beter kan, nemen het forum te baat om hun ideeën te spuien.
• Bekendmaking. Het is belangrijk dat heel de buurt weet dat het Buurtpensioen bestaat en dat iedereen eraan kan deelnemen. Daarom spreken de deelnemers aan het Buurtpensioen anderen persoonlijk aan, het project wordt ook kenbaar gemaakt met postkaarten, affiches, een folder, een filmpje… Naast zorgpartners, worden vooral ook sleutelfiguren in de wijk aangesproken, zoals de slager, de bakker, de kapper… Het is daar dat bruggen worden geslagen naar het Buurtpensioen.

Bereik en impact

Het Buurtpensioen bereikt jong en oud: iedereen in de wijk. Er is bijzondere aandacht voor het capaciteitsperspectief van zowel de buurt als de mensen in kwetsbaarheid. Daardoor wordt er optimaal ingespeeld om de kwetsbaarheid van de buurt én zijn inwoners in kwetsbaarheid. Vaak neemt die kwetsbaarheid daardoor af.

Timing

Gestart in november 2013.

Leerpunten

• Elke wijk is verschillend, waardoor de werking van het Buurtpensioen moet aangepast worden aan de lokale realiteit: demografie, noden en wensen van de buurtbewoners, de locatie, partners die verschillend kunnen zijn…Toch wordt ernaar gestreefd om het Buurtpensioen op elke nieuwe locatie zo eenvormig mogelijk in te voeren: concept, spaarsysteem, vrijwilligerswerking, ontmoetingsmomenten, nieuwsbrief, verzekering…
• Het is een uitdaging om sociaal geïsoleerde buurtbewoners te bereiken. Zij komen vaak niet buiten, steken zich weg, vinden de weg niet naar hulp, of hebben daar de kracht niet meer toe. Daarom moet er extra geïnvesteerd worden in detectie van hulpvragen en het aantrekken van vrijwilligers die zelf kwetsbaar zijn of zich in een kwetsbare situatie bevinden, zodat deze vrijwilligers mensen die eenzaam zijn of de hulpvraag niet stellen, beter kunnen bereiken.
• Hou rekening met culturele diversiteit. Brussel is een multiculturele samenleving met veel inwoners van vreemde origine. Zij hebben vaak eigen netwerken om elkaar te helpen en ouderen een plaats te geven in hun gemeenschap. Het is een uitdaging om die mensen en netwerken te betrekken in de buurtwerking en de zorg voor elkaar in de buurt. Wanneer je de Imam mee krijgt in het verhaal van buurtgerichte zorg of de zelforganisatie kan betrekken, is dat meestal een stap vooruit.
• Jong en oud hebben een verschillende leefwereld. Dit uit zich in de manier waarop ze zich kunnen en willen engageren. Er zijn ook generatieverschillen. Het is belangrijk om hiermee rekening te houden wanneer je in buurtgerichte zorg iedereen wil betrekken.
• Werk ook samen met mantelzorgorganisaties. Mantelzorgers nemen vaak een belangrijke plaats in tussen de vrijwilliger en de zorgvrager. Soms raken mantelzorgers overbelast, staan ze er alleen voor en weten ze niet waar ze terecht kunnen om weer ademruimte te krijgen of extra ondersteuning en hulp. Daarom is het goed om de buurtgerichte zorg te linken met bijvoorbeeld een mantelzorgcafé, waar mantelzorgers kunnen vertellen waarmee ze zitten, elkaar kunnen steunen, en oplossingen aangereikt krijgen.

Toekomst

Het Buurtpensioen heeft de ambitie verder uit te groeien in Brussel in meerdere wijken tot Brussel volledig is afgedekt. Mogelijks kan het ook in Vlaanderen en in heel België navolging vinden.

Meer weten?

Publicatie: ‘Het Buurtpensioen, samen zorgen voor elkaar en voor later’.
Website: https://www.kenniscentrumwwz.be/buurtpensioen
E-mail: buurtpensioen.heembeek@gmail.com